Dadorchuddio map trywydd newydd i hybu ymchwil canser i gleifion ledled Cymru

Mae’r Strategaeth Ymchwil Canser Cymru gydgysylltiedig gyntaf erioed (CReSt), a fydd yn dod â’r gymuned ymchwil gyfan ynghyd yn y frwydr yn erbyn canser, wedi’i chyhoeddi heddiw.

Datblygwyd y strategaeth gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, Rhwydwaith Canser Cymru a Chanolfan Ymchwil Canser Cymru, yn ogystal â grwpiau ledled Cymru sydd am wella diagnosis a thriniaeth canser i gleifion, gan gynnwys cleifion, aelodau'r cyhoedd, ac ymchwilwyr canser. Yn bwysig iawn, mae hefyd yn adeiladu ar gyngor allweddol strategol a dderbynnir gan banel o arbenigwyr allanol.

Bydd ei darpariaeth yn cael ei chydgysylltu gan Ganolfan Ymchwil Canser Cymru, a ariennir gan Lywodraeth Cymru drwy Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru.

Mae'r strategaeth yn canolbwyntio ar chwe thema ymchwil blaenoriaeth lle mae hanes o ragoriaeth eisoes yn bodoli yng Nghymru y gellir ei ddatblygu i arwain yn rhyngwladol:

• Oncoleg fanwl ac fecanistig - edrych ar sut y gall geneteg effeithio ar bwy sy'n cael canser, sut mae'r canser hwnnw'n datblygu, a dod o hyd i ffyrdd o drin canserau â 'llofnodion' genetig penodol 
• Imiwno-oncoleg - deall sut mae ymatebion imiwn ein cyrff yn newid pan fydd canser yn datblygu, a dod o hyd i ffyrdd o ddefnyddio'r system imiwnedd i helpu i frwydro yn erbyn canser
• Radiotherapi - archwilio sut y gall radiotherapi ladd celloedd canser tra'n cyfyngu ar yr effaith ar weddill y corff
• Treialon clinigol canser - dod â thriniaethau newydd addawol i gleifion mewn treialon a phrofi ffyrdd newydd o roi triniaethau presennol 
• Oncoleg liniarol a chefnogol - dod o hyd i'r ffyrdd gorau o ofalu am gleifion â chanser, fel rheoli poen, rheoli sgîl-effeithiau a chymorth iechyd meddwl
• Atal canser yn seiliedig ar iechyd y boblogaeth, diagnosis cynnar, gofal sylfaenol a gwasanaethau iechyd - dod o hyd i ffyrdd newydd o atal canser a'i ganfod yn gynnar, a gwneud yn siŵr bod gwasanaethau iechyd yng Nghymru yn cael eu hategu gan wyddoniaeth gref.

Dywedodd Eluned Morgan AS, y Gweinidog dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol:

Rwy’n croesawu’r strategaeth hon a fydd yn ein helpu i fynd i’r afael â chanser yng Nghymru drwy ddatblygu ymchwil cydweithredol â ffocws. Dim ond trwy weithio mewn partneriaeth y gellir mynd i’r afael â chanser ac mae’n galonogol gweld cymaint o bartneriaid yn ymwneud â chreu’r strategaeth hon yn cael eu harwain gan y gymuned ymchwil.”

Dywedodd yr Athro Kieran Walshe, Cyfarwyddwr Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru:

Mae ymchwil yn chwarae rhan annatod yn y frwydr yn erbyn canser yng Nghymru. O’r clinigwyr a’r technegwyr labordy i gefnogi staff ac aelodau’r cyhoedd sy’n cymryd rhan mewn astudiaethau, mae cymuned fawr a ffyniannus sy’n ymroddedig i wella bywydau pobl ledled y wlad.

Mae’r Strategaeth Ymchwil Canser newydd yn gam hollbwysig ymlaen i Gymru ac rydym yn falch o gefnogi ei datblygiad a’i gweithrediad. Bydd yr argymhellion allweddol a amlinellwyd yn ein helpu i gydweithio ar ymchwil i achub bywydau, gan atgyfnerthu ein hymrwymiad i ddarparu’r safon orau bosibl o ofal canser i bobl yng Nghymru.”

Cafodd Julie Hepburn, 68 oed o Gasnewydd, ddiagnosis o ganser y colon a’r rhefr cam 3b yn 2014. Ar ôl llawdriniaeth frys a chemotherapi, aeth i gyfnod ryddhad o’r clefyd. Mae hi bellach yn gweithio gyda’r WCRC fel ei bartner ymchwil lleyg arweiniol, gan helpu i lunio CReSt o’r cychwyn cyntaf. Dywedodd Julie: 

Roedd cael diagnosis o ganser yn sioc enfawr – doeddwn i erioed wedi ei ddisgwyl. Ar ôl mynd drwy’r broses driniaeth flinedig a gweld pa mor galed mae meddygon a chlinigwyr yn gweithio i gadw cleifion yn fyw, roeddwn i eisiau helpu i wneud pethau’n well i gleifion canser y dyfodol.

Dyna sut gwnes i fy nghamau cyntaf i mewn i’r broses cynnwys y cyhoedd ar gyfer ymchwil canser. Fel lleygwyr, rydym yn gwneud gwaith gwerthfawr iawn drwy gynnig safbwynt gwahanol i ymchwilwyr a siarad ar ran cleifion.

Roeddwn wrth fy modd bod yn rhan o ddatblygiad CReSt. Mae'n ddarn mor bwysig o waith ac rydw i wir yn teimlo fel bod rhywun wedi gwrando ar fy mewnbwn. Rydyn ni i gyd eisiau gwneud ymchwil canser yn gynaliadwy yng Nghymru ac mae’n rhaid i ni gael cynllun. Mae CReSt yn ffordd ymlaen, rhywbeth y gallwn ni i gyd weithio tuag ato, a chredaf y bydd o fudd mawr i bobl Cymru.”

Dywedodd yr Athro Tom Crosby, Cyfarwyddwr Clinigol Canser Cenedlaethol Cymru:

Gwyddom mai cymryd rhan mewn ymchwil clinigol yw un o’r mesurau gorau o ansawdd gwasanaeth a bod canlyniadau cleifion yn cael eu gwella mewn amgylcheddau sy’n gyfoethog o ran ymchwil. Ni fu erioed amser pwysicach i ymchwilio ac arloesi, i helpu i ailosod ac ailgynllunio gwell system gofal canser.”

Dywedodd yr Athro Mererid Evans, Cyfarwyddwr Canolfan Ymchwil Canser Cymru:

Gallwn gyflawni cymaint trwy gydweithio. Ein nod yw uno’r rhai sy’n ymwneud ag ymchwil canser yng Nghymru fel y gallwn sicrhau cynnydd gwirioneddol. Bydd hyn yn paratoi'r ffordd ar gyfer astudiaethau a threialon arloesol pellach, cydweithrediadau pwysig gyda diwydiant a'r byd academaidd, a mynediad tecach i dreialon.

Yn fwy na dim, ni fyddwn yn colli golwg ar bwy rydyn ni’n gweithio iddyn nhw: sef cleifion a’r cyhoedd ledled Cymru a thu hwnt.”