'Hwb' data arloesol i gyflymu cyfleoedd ymchwil i wella bywydau a gwasanaethau yng Nghymru

Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru (ICC) a Banc Data SAIL, sy'n cael ei ariannu gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, ym Mhrifysgol Abertawe wedi cydweithio i lansio menter arloesol sydd â’r nod o drawsnewid y defnydd o ddata iechyd cyhoeddus i lywio prosesau gwneud penderfyniadau, ymchwil a pholisi yng Nghymru. Mae Hwb Dichonoldeb Data Cysylltiedig Iechyd Cyhoeddus Cymru (SAIL-PHW-HWB), a sefydlwyd yn ddiweddar, yn gam mawr ymlaen wrth ddatgloi potensial llawn data ar raddfa'r boblogaeth er budd iechyd a lles ledled Cymru.

Wedi'i adeiladu ar sylfaen Banc Data SAIL (Cyswllt Diogel Gwybodaeth Ddienw), mae'r SAIL-PHW-Hwb yn fenter gydweithredol tair blynedd a gynlluniwyd i asesu'n gyflym ddichonoldeb prosiectau ymchwil a gwerthuso iechyd arfaethedig. Bydd yr SAIL-PHW-Hwb yn gwella gallu Iechyd Cyhoeddus Cymru i archwilio cwestiynau amserol a pherthnasol gan ddefnyddio data cysylltiedig dienw unigolion sy'n cwmpasu data iechyd a gweinyddol trwy fecanwaith diogel, cymeradwy trwy Amgylchedd Ymchwil Dibynadwy (TRE) Banc Data SAIL.

Model strategol a chynaliadwy

Mae SAIL-PHW-Hwb yn darparu trwydded defnyddiwr SAIL i dîm cychwynnol o ddeg arbenigwr data o holl dimau dadansoddol, gwyddor data, ymchwil a gwerthuso Iechyd Cyhoeddus Cymru - sy'n cwmpasu meysydd arbenigedd y sefydliad, o ganser i wyliadwriaeth clefydau heintus. Mae'r aelodau hyn yn parhau i fod yn aelodau gweithredol o’u timau presennol wrth weithio ar y cyd fel rhan o'r SAIL-PHW-Hwb rhithwir, a gynhelir yn Is-adran Ymchwil a Gwerthuso Iechyd Cyhoeddus Cymru.

Mae natur rithwir yr SAIL-PHW-Hwb yn sicrhau hyblygrwydd a chost-effeithlonrwydd, gan alluogi Iechyd Cyhoeddus Cymru i ymateb yn gyflym i ddeall argaeledd ac addasrwydd data presennol er mwyn mynd i'r afael â heriau iechyd cyhoeddus a gofynion polisi newydd. Mae holl aelodau’r SAIL-PHW-Hwb wedi'u hyfforddi a'u hachredu fel ymchwilwyr diogel, gan sicrhau eu bod yn glynu'n gaeth wrth brosesau a pholisïau llywodraethu safonol SAIL.

Llywodraethu a thryloywder

Mae SAIL-PHW-Hwb yn canolbwyntio'n gyfan gwbl ar asesiadau dichonoldeb. Mae'r allbynnau wedi'u cyfyngu i ganlyniadau nad ydynt yn addas i’w cyhoeddi, megis metrigau sylfaenol a chyfrifiadau maint sampl, sy'n hanfodol ar gyfer asesu potensial prosiectau ond nad ydynt wedi'u bwriadu i’w lledaenu'n ehangach. Cynhelir yr holl weithgareddau o dan oruchwyliaeth lywodraethu caeth SAIL. 

Os ystyrir bod prosiect yn ddichonadwy, mae'n mynd trwy broses gwmpasu a chymeradwyo safonol a thrylwyr drwy weithdrefn Panel Adolygu Llywodraethu Gwybodaeth (IGRP) annibynnol gadarn Banc Data SAIL. Mae prosiectau cymeradwy yn symud o fod yn brosiectau dichonoldeb i fod yn ymchwil lawn o dan y fframwaith llywodraethu ar wahân hwn, gan sicrhau defnydd moesegol a chyfrifol o ddata. 

Gwella gallu a chydweithio

Un o nodau canolog SAIL-PHW-Hwb yw meithrin gallu parhaol yn Iechyd Cyhoeddus Cymru i weithio'n effeithiol gyda data cysylltiedig ar raddfa'r boblogaeth. Mae hyn yn cynnwys datblygu dulliau a rennir, côd atgynyrchadwy, a rhannu gwybodaeth yn ganolog gan ddefnyddio platfformau fel Git yn SAIL. Nod yr SAIL-PHW-Hwb yw lleihau dyblygu ymdrech a gwella dysgu ar y cyd.

Mae'r cydweithrediad yn dwyn ynghyd arbenigedd academaidd, isadeiledd o'r radd flaenaf, a fframwaith llywodraethu data cryf. Bydd y bartneriaeth hon yn cryfhau cysylltiadau â grwpiau ymchwil eraill ac yn meithrin cyfleoedd ariannu ar y cyd a cheisiadau cydweithredol am grantiau.

Meddai'r Athro Ashley Akbari, Athro Ymchwil Gwyddor Data Poblogaethau ym Mhrifysgol Abertawe a Phennaeth Gwasanaethau Cymorth Data a Defnyddwyr SAIL (UDSS) ac Arloesi Ymchwil Banc Data SAIL: 

Mae’r SAIL-PHW-Hwb Dichonoldeb Data Cysylltiedig yn dangos partneriaeth strategol hirsefydlog rhwng SAIL ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, ac yn adeiladu ar ein cydweithrediadau presennol a pharhaus i’n galluogi i ddefnyddio data cysylltiedig er lles y cyhoedd. Rydym yn gobeithio y bydd yr SAIL-PHW-Hwb yn gwella'r broses o nodi a gwerthuso pa gwestiynau ymchwil a gwerthusiadau gwybodaeth a allai fod yn addas i'w hateb gyda ffynonellau data presennol yng Nghymru, ac yn arwain at nifer fwy o astudiaethau a phrosiectau a fydd yn gwneud gwahaniaeth yn y blynyddoedd i ddod gan ddefnyddio amgylchedd ymchwil dibynadwy cenedlaethol Banc Data SAIL ar gyfer Cymru.”

Meddai'r Athro Alisha Davies, Dirprwy Gyfarwyddwr Ymchwil, Data a Digidol, a Phennaeth Ymchwil a Gwerthuso yn Iechyd Cyhoeddus Cymru: 

Mae’r SAIL-PHW-Hwb eisoes yn fuddiol, gan adeiladu rhwydwaith o aelodau tîm rhithwir yr SAIL-PHW-Hwb, gan dynnu ar eu harbenigedd unigol eu hunain a hefyd yn cefnogi ei gilydd wrth weithio gyda data cysylltiedig mewn amgylchedd ymchwil dibynadwy, a chydweithio mewn gwyddoniaeth weithredol ac ymchwil. Mae hyn yn sicrhau y gallwn ganolbwyntio ar gynhyrchu tystiolaeth sy'n cyfrannu'n uniongyrchol at gamau gweithredu a pholisïau iechyd cyhoeddus.” 

Ysgogi effaith a gwella bywydau

Mae SAIL-PHW-Hwb yn adnodd hanfodol wrth hwyluso gweithredu sy'n seiliedig ar dystiolaeth, gan greu llwybr mwy effeithlon o ddealltwriaeth ar sail data i weithredu polisïau a gwella gwasanaethau.

Mae mentrau sydd ar y gweill o ganlyniad i’r SAIL-PHW-Hwb yn cynnwys rhaglen draws-sefydliadol helaeth i wella gwybodaeth am anghydraddoldebau mewn canlyniadau iechyd cyhoeddus, gan dynnu ar wybodaeth ddemograffig fwy cynhwysfawr drwy gysylltu’r Cyfrifiad a data iechyd cyffredinol; astudiaeth sy'n archwilio rheoli pwysau a gordewdra yng Nghymru; ac mae wedi llywio cynigion ymchwil cydweithredol i gyllidwyr cenedlaethol gan gynnwys y Sefydliad Cenedlaethol dros Ymchwil Iechyd a Gofal (NIHR) ar dlodi tanwydd ac iechyd. 

Mae SAIL-PHW-Hwb yn ymwneud â gwella bywydau yng Nghymru drwy iechyd cyhoeddus mwy craff, mwy cysylltiedig, ac sy'n seiliedig ar dystiolaeth.

Mae Banc Data SAIL wedi'i ariannu gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru a Chyngor Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol Ymchwil ac Arloesi'r DU.