Astudiaeth Gymreig yn datgelu'r cysylltiad cymhleth rhwng profiad gofal a chanlyniadau addysgol

Mae prosiect ymchwil, sydd wedi'i ariannu gan Ymchwil Iechyd a Gofal Cymru, wedi datgelu y gall cyflawniadau academaidd ar gyfer plant mewn gofal amrywio'n sylweddol yn seiliedig ar eu profiadau gofal. 

Mae'r astudiaeth, dan arweiniad Dr Emily Lowthian, Darlithydd ym Mhrifysgol Abertawe, defnyddiodd ddata ar lefel poblogaeth o'r Banc Data Cyswllt Diogel Gwybodaeth Ddienw (SAIL) er mwyn archwilio sut y dylanwadodd math, amseriad a hyd y profiadau gofal ar gyflawniad academaidd ar gyfer plant a gafodd eu geni rhwng 2000 a 2003. 

Dywedodd Dr Lowthian: "Fe wnaethom nodi saith grŵp gwahanol o blant yn seiliedig ar eu hanes gofal, megis gofal maeth cynnar, mabwysiadu hwyr, neu leoliadau cymysg. 

"Mae'r dull hwn yn mynd ymhell y tu hwnt i ystadegau cyfartalog. Trwy edrych ar hanesion gofal yn fanwl, gallwn weld ble mae'r risgiau a'r cryfderau gwirioneddol yn gorwedd a pha fath o gefnogaeth a allai wneud y gwahaniaeth mwyaf." 

Un o'r canfyddiadau mwyaf trawiadol oedd pwysigrwydd hanfodol pan aeth plant i mewn i ofal. Canfuwyd bod plant a aeth i mewn i ofal maeth ychydig cyn dechrau'r ysgol mewn perygl arbennig, gyda dim ond 40% ar gyfartaledd yn cyflawni disgwyliadau Cyfnod Allweddol 1, o'i gymharu ag 81% yn y boblogaeth gyffredinol.

Mewn cyferbyniad, roedd plant a fabwysiadwyd yn gynnar mewn bywyd yn perfformio'n dda yn academaidd, ac roedd y rhai mewn gofal perthnasau – sef lleoliadau gyda pherthnasau fel mam-guod a thad-cuod – hefyd yn gwneud yn well na'r mwyafrif, gyda 66% ar gyfartaledd yn cyrraedd Cyfnod Allweddol 1.

Fodd bynnag, canfu'r astudiaeth fod y gwahaniaethau hyn yn culhau wrth i ddisgyblion ddatblygu. Erbyn Cyfnod Allweddol 2, cyflawnodd y mwyafrif o grwpiau â phrofiad gofal rhwng 36% a 52%, sydd ymhell yn is na'r boblogaeth gyffredinol o 83%.

Parhaodd Dr Lowthian:  

Mae'r canfyddiadau hyn yn tynnu sylw at y ffaith bod cymorth hirdymor yn hanfodol, hyd yn oed pan nad yw plant mewn gofal mwyach.  Gall fod yn addawol y gynnar ddirywio'n gyflym heb y cymorth hwnnw."

Gwnaeth yr astudiaeth ddefnydd arloesol o fanc data SAIL, un o'r ychydig adnoddau sy'n caniatáu i ymchwilwyr ddilyn cofnodion iechyd, gofal ac addysg plant dros amser. 

Ychwanegodd Dr Lowthian:  "Ychydig o setiau data eraill sy'n cynnig y lefel hon o gysylltiad hydredol ar draws cofnodion iechyd, addysg a gofal cymdeithasol. 

"Rhoddodd hyn y cwmpas i ni archwilio sut mae hanes gofal cymhleth plant yn datblygu dros amser a sut mae'r rhain yn ymwneud â'u cyrhaeddiad yn yr ysgol."

Fodd bynnag, cydnabu gyfyngiadau, gan gynnwys yr anallu i ystyried yn llawn profiadau cyn gofal fel cam-drin neu esgeulustod, a bod y sampl o blant mabwysiedig yn eithaf bach.

Gweithiodd y prosiect yn agos gyda phobl ifanc sydd â phrofiad byw o ofal, drwy'r grŵp Lleisiau yn y Bartneriaeth Canolfan Ymchwil a Datblygu Gofal Cymdeithasol Plant (CASCADE). 

Dywedodd Dr Lowthian: "Mae'r bobl ifanc hyn wedi llunio'r ymchwil, o nodi mathau allweddol o leoliadau a thynnu sylw at sut mae ffactorau fel allgáu a symudiadau ysgol aml yn effeithio ar ganlyniadau. 

"Fe wnaethon nhw hefyd ein hatgoffa bod stigma yn fater mawr ac yn ein hannog i ganolbwyntio ar sut mae'r systemau, nid plant eu hunain, yn cyfrannu at ganlyniadau gwael." 

Datgelodd yr ymchwil fod ataliadau a gwaharddiadau, symudiadau ysgol a bod yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn ffactorau pwysig sy'n cyfrannu at gyrhaeddiad TGAU, yn enwedig i'r rhai sydd â phrofiadau gofal cynnar, tymor byr. Mae hyn yn tynnu sylw at yr angen am well rhannu data rhwng ysgolion a gofal cymdeithasol, gan y gall plant sydd â phrofiadau gofal cynnar gael eu hanwybyddu. 

Dywedodd Dr Lowthian: "Dylai fod diwedd ar waharddiadau ysgol a ffocws ar symudiadau cydweithredol sy'n ymwneud â'r plentyn a'u gofalwr.  Mae angen gwell gwybodaeth ar ysgolion fel y gallant adnabod plant sydd wedi bod mewn gofal, hyd yn oed yn fyr, er mwyn sicrhau eu bod yn derbyn cefnogaeth a chydnabyddiaeth briodol." 

Mae Dr Lowthian bellach wedi sicrhau cymrodoriaeth gan Brifysgol Abertawe i droi'r canfyddiadau'n adnoddau ymarferol, gan gynnwys animeiddiadau ar gyfer addysgwyr a gweithwyr cymdeithasol. 

I gloi, dywedodd:  

Gall plant mewn gofal lwyddo.  Ond dim ond os ydym yn deall manylion eu profiadau ac yn dylunio systemau sy'n gweithio gyda nhw, yn hytrach nag yn eu herbyn."

Cofrestrwch i'n cylchlythyr wythnosol a chadwch i fyny â'r newyddion ymchwil a'r cyfleoedd ariannu diweddaraf, a gwybodaeth ddefnyddiol arall.